Öz
Temellerini 19’uncu yy’dan itibaren bütün dünyayı etkisi altına alan sosyal Darwinci tezlerin güç mücadelesi, ezen-ezilen uluslar kavramlarıyla ve bu mücadelenin baş aktörleri konumundaki orduların itaat, disiplin, savaşkanlık, saldırganlık gibi askerî değerleriyle kuran bir ideolojik yapı olarak militarizm, iki dünya savaşı arasındaki dönemde, Türkiye’de ve bütün dünyada altın çağını yaşamıştır. I. Dünya Savaşı’nın çizdiği teritoryal ulus-devlet sınırlarının ve emperyalist ekonomik paylaşım tablosunun ortaya çıkardığı hoşnutsuzluklar ulusal edebiyatlara propagandaya yönelik yoğun bir iş yükü çıkarmıştır. Yenileşme Dönemi Türk edebiyatının, bütün ulusal edebiyatlarda olduğu gibi, öne çıkan ideolojisi olarak tespit edilebilecek milliyetçilik, özellikle ‘zamanın ruhu’ haline geldiği 19’uncu yy. sonunda imparatorluğun muhayyel değerleri arasında yükselen muhkem bir kale görünümü verir. Bu kale metaforundan hareketle, Kurtuluş Savaşı’na kadar üst üste alınan yenilgilerin de bir sonucu olarak dönemin hâkim ideolojisine kolaylıkla eklemlenen militarizmin, milliyetçilik kalesinin cephaneliğini oluşturduğu söylenebilir. Kompleks bir yapı olarak değerlendirilebilecek ulus-devletin bu en son ve en ‘modern’ müştemilatının harcını ve malzemesini Türk edebiyatının kurucu kadrosu olarak kabul edilen şair ve yazarlar taşırlar.
Bu makalede Türk edebiyatında militarizmin tarihsel temelleri ve bu temelleri işleyip geliştirerek yapılaştıran ve böylece sonraki dönemler için milliyetçi/militarist bir edebiyat kaidesi meydana getiren şair ve yazarlar incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Tanzimat edebiyatı Milli edebiyat militarizm milliyetçilik temel metinler
Kaynakça
- Ağaoğlu, Ahmet (1331). “Türkiye’nin ve İslâm’ın Kurtuluşu”, Harp Mecmuası, S. 1, Teşrinisani.
- Ahmed Cevad (2013). Kırmızı Siyah Kitap 1328 (1912-1913) Faciası. Yay. haz. Güngör Geçer, 1. Baskı, İstanbul.
- Ahmet Cevdet Paşa (1980). Ma’rûzât. Yay. haz. Yusuf Halaçoğlu, İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
- Alangu, Tahir (2010). Ömer Seyfettin Ülkücü Bir Yazarın Romanı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Atay, Falih Rıfkı (2010). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları.
- Beyatlı, Yahya Kemal (2008). Edebiyata Dair. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
- Beyatlı, Yahya Kemal (1970). Eğil Dağlar İstiklâl Harbi Yazıları. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.
- Beyatlı, Yahya Kemal (1974). Kendi Gök Kubbemiz, İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları.
- Bröckling, Ulrich (2008). Disiplin, Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Burcu, Ebru, “Ömer Seyfettin’den “Millî Benliğe Dönüş” Çağrısı: Primo Türk Çocuğu”, Bilig, S. 30, Yaz 2004: 141-149.
- Bürhan Cahit (1925). Coşkun Gönül. İstanbul: Burhan Cahit ve Şürekâsı Matbaası.
- Çalışlar, İzzeddin (2010). On Yıllık Savaş. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Çolak, İsmail (2010). Milli Mücadele’de Kalemli Ordu. İstanbul Yitik Hazine Yayınları:
- Enginün, İnci (2012). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Ersoy, Mehmet Akif (y.t.y.). “Çanakkale Şehitlerine”, “Cenk Şarkısı”, “Ordunun Duası” Safahat, Yay. haz. Ahmet Eğilmez. İstanbul: Tepe Yayınlar.
- Genç Kalemler Dergisi, Yay. haz. İsmail Parlatır, Nurullah Çetin, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara: 2014, s. XIX.
- Gündüz, Osman (1997). Meşrutiyet Romanında Yapı ve Tema-Cilt 2. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Güven Gürkan Öztan (2011). Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Harp Mecmuası (1915). “Niçin Çıkıyoruz?”, S. 1, Teşrinisani 1331: 3-6.
- Heyd, Uriel (1985). Foundations of Turkish Nationalism: The Life and Teachings of Ziya Gökalp, London: Luzac and Componay, 1950. Akt. Taha Parla, Social and Political Thought of Ziya Gökalp, 1876-1924, Leiden, E.J. Brill.
- Howard, Michael (1979 ). “War and the Nation State”, Daedalus, The MIT Press, Vol. 108, No. 4, Fall.
- Kaplan, Mehmet (1948). Namık Kemal Hayatı ve Eserleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1329). “Edebiyatımız Niçin Vatanperverâne Âsârdan Mahrumdur?”, Rübâb, S. 50, 7-8.
- Karpat, Kemal (1971). Çağdaş Türk Edebiyatında Sosyal Konular. İstanbul: Varlık Yayınları.
- Kestelli, Raif Necdet (2002). Ufûl, İstanbul: Şule Yayınları.
- Köroğlu, Erol (2010). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı 1914-1918. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Mann, Michael (1992). States, War and Capitalism: Studies in Political Sociology, Oxford and New York: Basil Blackwell.
- Mardin, Şerif (2002). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Meriç, Cemil (1986). Kültürden İrfana. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Moreau, Odile (2010). Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu, Askerî “Yeni Düzen”in İnsanları ve Fikirleri 1826-1914. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Namık Kemal (1869). “Hürriyet”, Hürriyet, Londra. S. 5. 6-8.
- Nâmık Kemal (2003). Cezmi. Yay. haz. Yakup Çelik. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Namık Kemal (2011). Vatan yahut Silistre, Yay. haz. İlhan Bahar. İstanbul: Kum Saati Yayınları.
- Orkun, Hüseyin Namık, Türkçülüğün Tarihi, Kömen Yayınları, İstanbul: 1979.
- Ömer Seyfettin (1917). “Kızılelma Neresi”, Yeni Mecmua, C.1, S. 21, 418-420.
- Ömer Seyfettin (2001). “Mektep Çocuklarında Türklük Mefkûresi”, Makaleler 1. Yay. haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Ömer Seyfettin (1993). “Mektep Çocuklarında Türklük Mefkûresi”, Türklük Üzerine Yazılar. Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Ömer Seyfettin (2013). Balkan Harbi Hatıraları, Yay. haz. Tahsin Yıldırım, İstanbul: DBY Yayınları.
- Ömer Seyfettin (1993). Türklük Üzerine Yazılar, Bilgi Yayınevi, Ankara:.
- Göçgün, Önder (2009). Edebiyat ve Fikir Dünyamızda Namık Kemal. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
- Öztan, Güven Gürkan (2011). Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Pala, İskender (1989). Namık Kemal’in Tarihî Biyografileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Şehsuvaroğlu, Lütfü (2008). Milliyetçilik ve Namık Kemal. Ankara: Elips Kitapları.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi “Namık Kemal’in Hayatı ve Eserleri”, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yayınları, 9. Baskı, İstanbul:.
- Tevetoğlu, Fethi (1988). Mehmet Emin Yurdakul. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Tilly, Charles (1985). “War Making and State Making as Organized Crime”, Bringing the State Back In, Ed. P. B. Evans, D. Rueschemeyer ve T. Skocpol, United Kingdom: Cambridge University Press.
- Vagts, Alfred (1959). A History of Militarism: Civilian and Military. London: Meridian Books.
- Viroli, Maurizio (1997). Vatan Aşkı, Çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Yetiş, Kâzım (1996). Nâmık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı İle İlgili Görüşleri ve Yazıları. İstanbul: Alfa Yayınları.
- Yurdakul, Mehmet Emin (2007). Türkçe Şiirler Yay. haz. Hasan Kolcu, Fatih Kıran, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Ziya Gökalp (1998). Kızıl Elma. Yay. haz. Latif Uğurtekin. İstanbul: Kamer Yayınları.
- Ziya Gökalp (1976). Yeni Hayat-Doğru Yol, Yay. haz. Müjgân Cunbur. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Zürcher, Erik Jan (2003). “Zorunlu Askerlik ve Direniş, Tarihî Çerçeve”, Devletin Silâhlanması Ortadoğu’da ve Orta Asya’da Zorunlu Askerlik (1775-1925), Der. Jan Lucassen ve Erik Jan Zürcher, Çev. M. Tanju Akad. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
- Zürcher, Erik Jan (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner. İstanbul: İletişim Yayınları.
Öz
Militarism as an ideological structure that establishes its foundations with the concepts of power struggle, oppressor-oppressed nations and military values such as obedience, discipline, combativeness and aggression of the armies, which are the main actors of this struggle, of the social Darwinian theses that have influenced the whole world since the 19th century. In the period between the world wars, it lived its golden age in Turkey and all over the world. The discontent arising from the territorial nation-state borders drawn by the First World War and the imperialist economic sharing picture created an intense workload for the propaganda of national literatures. Nationalism, which can be identified as the prominent ideology of Turkish literature, as in all national literatures, was the 19th century when it became the ‘spirit of the time’. At the end, it gives the appearance of a strong castle rising among the imaginary values of the empire. Based on this fortress metaphor, it can be said that militarism, which was easily attached to the dominant ideology of the period as a result of the defeats repeatedly up to the War of Independence, constituted the arsenal of the fortress of nationalism. The founding poets and writers of Turkish literature carry the mortar and construction materials of this latest and most ‘modern’ outbuilding of the nation-state, which can be considered as a complex structure.
In this article, the historical foundations of militarism in Turkish literature, and the poets and writers who worked, developed and structured these foundations and thus created a nationalist/militarist literary pedestal for later periods are examined.
Anahtar Kelimeler
Reform Period literature Nationalist literature militarism nationalism fundamental texts
Kaynakça
- Ağaoğlu, Ahmet (1331). “Türkiye’nin ve İslâm’ın Kurtuluşu”, Harp Mecmuası, S. 1, Teşrinisani.
- Ahmed Cevad (2013). Kırmızı Siyah Kitap 1328 (1912-1913) Faciası. Yay. haz. Güngör Geçer, 1. Baskı, İstanbul.
- Ahmet Cevdet Paşa (1980). Ma’rûzât. Yay. haz. Yusuf Halaçoğlu, İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
- Alangu, Tahir (2010). Ömer Seyfettin Ülkücü Bir Yazarın Romanı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Atay, Falih Rıfkı (2010). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları.
- Beyatlı, Yahya Kemal (2008). Edebiyata Dair. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
- Beyatlı, Yahya Kemal (1970). Eğil Dağlar İstiklâl Harbi Yazıları. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.
- Beyatlı, Yahya Kemal (1974). Kendi Gök Kubbemiz, İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları.
- Bröckling, Ulrich (2008). Disiplin, Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Burcu, Ebru, “Ömer Seyfettin’den “Millî Benliğe Dönüş” Çağrısı: Primo Türk Çocuğu”, Bilig, S. 30, Yaz 2004: 141-149.
- Bürhan Cahit (1925). Coşkun Gönül. İstanbul: Burhan Cahit ve Şürekâsı Matbaası.
- Çalışlar, İzzeddin (2010). On Yıllık Savaş. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Çolak, İsmail (2010). Milli Mücadele’de Kalemli Ordu. İstanbul Yitik Hazine Yayınları:
- Enginün, İnci (2012). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Ersoy, Mehmet Akif (y.t.y.). “Çanakkale Şehitlerine”, “Cenk Şarkısı”, “Ordunun Duası” Safahat, Yay. haz. Ahmet Eğilmez. İstanbul: Tepe Yayınlar.
- Genç Kalemler Dergisi, Yay. haz. İsmail Parlatır, Nurullah Çetin, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara: 2014, s. XIX.
- Gündüz, Osman (1997). Meşrutiyet Romanında Yapı ve Tema-Cilt 2. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- Güven Gürkan Öztan (2011). Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Harp Mecmuası (1915). “Niçin Çıkıyoruz?”, S. 1, Teşrinisani 1331: 3-6.
- Heyd, Uriel (1985). Foundations of Turkish Nationalism: The Life and Teachings of Ziya Gökalp, London: Luzac and Componay, 1950. Akt. Taha Parla, Social and Political Thought of Ziya Gökalp, 1876-1924, Leiden, E.J. Brill.
- Howard, Michael (1979 ). “War and the Nation State”, Daedalus, The MIT Press, Vol. 108, No. 4, Fall.
- Kaplan, Mehmet (1948). Namık Kemal Hayatı ve Eserleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1329). “Edebiyatımız Niçin Vatanperverâne Âsârdan Mahrumdur?”, Rübâb, S. 50, 7-8.
- Karpat, Kemal (1971). Çağdaş Türk Edebiyatında Sosyal Konular. İstanbul: Varlık Yayınları.
- Kestelli, Raif Necdet (2002). Ufûl, İstanbul: Şule Yayınları.
- Köroğlu, Erol (2010). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı 1914-1918. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Mann, Michael (1992). States, War and Capitalism: Studies in Political Sociology, Oxford and New York: Basil Blackwell.
- Mardin, Şerif (2002). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
- Meriç, Cemil (1986). Kültürden İrfana. İstanbul: İnsan Yayınları.
- Moreau, Odile (2010). Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu, Askerî “Yeni Düzen”in İnsanları ve Fikirleri 1826-1914. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Namık Kemal (1869). “Hürriyet”, Hürriyet, Londra. S. 5. 6-8.
- Nâmık Kemal (2003). Cezmi. Yay. haz. Yakup Çelik. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Namık Kemal (2011). Vatan yahut Silistre, Yay. haz. İlhan Bahar. İstanbul: Kum Saati Yayınları.
- Orkun, Hüseyin Namık, Türkçülüğün Tarihi, Kömen Yayınları, İstanbul: 1979.
- Ömer Seyfettin (1917). “Kızılelma Neresi”, Yeni Mecmua, C.1, S. 21, 418-420.
- Ömer Seyfettin (2001). “Mektep Çocuklarında Türklük Mefkûresi”, Makaleler 1. Yay. haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Ömer Seyfettin (1993). “Mektep Çocuklarında Türklük Mefkûresi”, Türklük Üzerine Yazılar. Ankara: Bilgi Yayınevi.
- Ömer Seyfettin (2013). Balkan Harbi Hatıraları, Yay. haz. Tahsin Yıldırım, İstanbul: DBY Yayınları.
- Ömer Seyfettin (1993). Türklük Üzerine Yazılar, Bilgi Yayınevi, Ankara:.
- Göçgün, Önder (2009). Edebiyat ve Fikir Dünyamızda Namık Kemal. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
- Öztan, Güven Gürkan (2011). Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Pala, İskender (1989). Namık Kemal’in Tarihî Biyografileri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Şehsuvaroğlu, Lütfü (2008). Milliyetçilik ve Namık Kemal. Ankara: Elips Kitapları.
- Tanpınar, Ahmet Hamdi “Namık Kemal’in Hayatı ve Eserleri”, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yayınları, 9. Baskı, İstanbul:.
- Tevetoğlu, Fethi (1988). Mehmet Emin Yurdakul. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Tilly, Charles (1985). “War Making and State Making as Organized Crime”, Bringing the State Back In, Ed. P. B. Evans, D. Rueschemeyer ve T. Skocpol, United Kingdom: Cambridge University Press.
- Vagts, Alfred (1959). A History of Militarism: Civilian and Military. London: Meridian Books.
- Viroli, Maurizio (1997). Vatan Aşkı, Çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Yetiş, Kâzım (1996). Nâmık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı İle İlgili Görüşleri ve Yazıları. İstanbul: Alfa Yayınları.
- Yurdakul, Mehmet Emin (2007). Türkçe Şiirler Yay. haz. Hasan Kolcu, Fatih Kıran, İstanbul: Çağrı Yayınları.
- Ziya Gökalp (1998). Kızıl Elma. Yay. haz. Latif Uğurtekin. İstanbul: Kamer Yayınları.
- Ziya Gökalp (1976). Yeni Hayat-Doğru Yol, Yay. haz. Müjgân Cunbur. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Zürcher, Erik Jan (2003). “Zorunlu Askerlik ve Direniş, Tarihî Çerçeve”, Devletin Silâhlanması Ortadoğu’da ve Orta Asya’da Zorunlu Askerlik (1775-1925), Der. Jan Lucassen ve Erik Jan Zürcher, Çev. M. Tanju Akad. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
- Zürcher, Erik Jan (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Edebi Çalışmalar |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 1 Aralık 2022 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 26 Ekim 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 1 Sayı: 1 |
