Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature

Öz

Bu çalışmada Mihalicî Mustafa Efendi’nin
Zübdetü’l-Beyân isimli eseri ele alınmıştır. Zübdetü’l-Beyân’ın ilk baskısı
1297/1880’de İstanbul’da Mihran matbaasında ve ikinci baskısı 1325/1909’da
Mahmud Beg matbaasında yapılmıştır. Eserde, Meânî, Beyân ve Bedî ilimlerinden
oluşan Belâgat’in Beyân şubesi anlatılmıştır. Ahmet Cevdet Paşa’nın Belâgat-ı
Osmâniyyesi’nden bir yıl önce basılan Zübdetü’l-Beyân, Türkçe’de Belâgat’ın tek
şubesini bütün yönleriyle ele alan tek kitaptır. Eserde Beyân’ın konularından
teşbîh, istiâre, mecâz-ı mürsel, kinâye, tarîz vb. konular hemen hemen bütün
alt başlıkları ve teferruatıyla ele alınır. Bu yönüyle Türkçe’de Belâgat’in bir
şubesini bir bütün olarak konu edinen, sistemli ilk ve tek Belâgat kitabıdır.
Zübdetü’l-Beyân, Tanzimat döneminde öne çıkan dil farkındalığının bir yansıması
olarak görülebilir. Bu düşünceye göre Türkçe ayrı bir dil olduğu gibi ayrı bir
grameri ve retoriği de olmalıydı. Eskiyi reddedenler ve Batı’yı örnek alanlar
ya da eskiyi olduğu gibi devam ettirmek isteyenler arasında Mihalicî Mustafa
Efendi, eskiyi farklı bir şekilde sürdürmeye devam etmiştir. Zübdetü’l-Beyân’da
örnekler Türkçeleşmiş, buna karşılık tasnifler ve terimler konusunda yıllarca
Osmanlı medreselerinde okutulan Arapça Belâgat kitaplarının etkisinde
kalınmıştır. Zübdetü’l-Beyân bu haliyle yine de Recâîzâde’nin Talîm-i
Edebiyatındaki veya Ahmed Reşîd Rey’in Nazariyyât-ı Edebiyyesindeki farklı ve
daha özgün tasnif ve açıklamalarına giden yolda bir merhale olmuştur. Çalışma
inceleme ve metin olmak üzere iki ana çerçeveden oluşmaktadır. İnceleme
kısmında Zübdetü’l-Beyân’ın Türkçe Belâgat kitapları içerisindeki yeri,
muhtevası, metodu açıklanmış ve metin kısmında eser, çeviriyazım sistemiyle
günümüz alfabesine aktarılarılmıştır.