Öz
In this study,
we tried to address the process of Bad b. Dûstek's establishing the state
within the framework of the information in the resources. Little is known about
Bad b. Dûstek's pre-reign period. The information available is irregular,
contradictory and ambiguous. Assessing this complex information, the
establishment process of the Marwanid/Dûstekî State is tried to be understood
correctly. Considering Bad b. Dûstek's mint of coins in 373/983 on his name and
some other records, it is widely believed that the state was founded on that
date. But some information reveals that Bâd had established a state before this
date. Handling the subject within this context, whoever Bad b. Dûstek was, the
source of his power, the course of his coming to the rule and the history of
being an independent state are tried to be answered according to the
information enlisted. It is tried to determine state of the region and the
cities where he carried out his military activities where Bâd lived before he
came to the rule. Examining the activities of the Byzantine, Hamdanid, Armenian
Princedoms and Buveyhîs, who were dominant in the region before 373/983, their
compatibility with information related to our subject is determined.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdulgani Efendi, (Abdulgani Fahri Bulduk). Mardin Tarihi, Haz. Burhan Zengin, GAP Ankara: Yayınları Kültür Dizisi 1, 1999.
- Abul-Farac, Gregory (Bar Hebraeus). Abu’l-Farac Tarihi, Çev. Ömer Riza Doğrul, c.1, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu 1999.
- Andreasyan, Hrant. Başkumandan Simbat Vakayinamesi (951-1334), Ankara: TTK Kütüphanesi Basılmamış Tercüme, 1946.
- El-Anṭakî, Yahya Said. Tariḫü’l-Anṭâki, Ömer Abdüsselam Et-Tedmürî (Thk.), Cerus Burs, Lübnan 1990.
- Baluken, Yusuf. “Mervânîler Devrinde Cizre”, Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre, (Uluslararası Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu), Ed. Nesim Doru, 55-65. İstanbul: Sanart Ajans, 2012.
- Biçer, Bekir “Selçuklular ve Kürtler”, The Journal of Academic Social Science Studies, 6/2, February 2013, 165-202.
- El-Ḥamevî, Yaḳût. Müʿcemü’l-Büldân, 1,7 Cilt, Darü’s-Sadr, Beyrut 1977.
- Honigmann, Ernst; Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, Çev. Fikret Işıltan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları Yanın No: 1528, 1970.
- İbn Ḫallikân. Vefâyâtü’l-Âyân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, 1-4 Cilt, Thk. İhsan Abbas, Beyrut: Darü’s-Sadr, 1977.
- İbn Ḫaldûn. Tariḫu İbn Ḫaldûn, 3-4 Cilt. Thk. Halil Şehade, Beyrut: Darü’l-Fikir, 2000.
- İbn Ḫurdâzbih, El-Mesâlîk ve’l-Memâlîk, Leiden: Beril Matbaası, 1889.
- İbn Miskeveyh. Ebu Ali Ahmed b. Muhammed b. Yakub. Tecâribü’l-Ümem ve Teʿâḳibü’l-Himem, 7, 3 Cilt. Baskı, Thk. Ebü’l-Kasım İmamî, Tahran: Dâr-ı Surûş 2000.
- İbnü’l-Esîr. İslâm Tarihi el-Kâmil fi’t-Târih Tercümesi, 8,9 Cilt. Çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları, Bty.
- ---------- El-Kâmil fi’t-Tariḫ, Thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî, Beyrut: Darü’l-Kitâbü’l-Arabî, 1997.
- ---------- El-Lübâb fi Tehzîbi’l-Ensâb, 1 Cilt. Beyrut: Darü’s-Sadr, 1980.
- İbnü’l-Ezraḳ. Mervanî Kürtleri Tarihi 2. Baskı, Çev. Mehmet Emin Bozarslan, İstanbul: Koral Yayınevi, 1990.
- ---------- Târiḥü’l-Fâriḳî, Thk. Bedevi Abdullatif Aʿvad, Kahire: Hey’etü’l ‘Amme li Şuuni’l-Metabi’i’l-Emîriye, 1909.
- İbnü’l-Fuvaṭî. Mecmeüʿl-Âdâb fi Müʿcemi’l-Elḳâb, 6 Cilt. Thk. Muhammed Kazım, Tahran: Müssesetü’t-Tabâa ve’n-Neşr, h. 1416.
- İbnü’l-‘İmad El-Ḥanbelî. Şezerâtü’z-Zeheb fi Aḫbâri men Zeheb, 1. Baskı, 4-6 Cilt. Thk. Mahmut Arnavut, Beyrut-Dimeşk: Daru İbn Kesîr, 1986.
- El-İdrisî. Nüzhetü'l-Müştaḳ fi İḥtirâḳi'l-Âfâḳ, 1. Baskı, 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’s- Sikafetü’d-Diniye, 2002.
- Kaya, Abdullah. “Başlangıcından 1071’e Kadar Türklerin Anadolu’ya Akınları Hakkında Bir Değerlendirme”, Ekev Akademi Dergisi, 18/59, (Bahar 2104). 214-232
- Lowick, N. M. and J. E. Cribb, Coin Hoards, 5, London: Billing&Sons Limited, 1979.
- Mehmed Emin Zeki, Tarihu’d-Düveli’l-İmârâtü’l-Kürdiyye fi Ahdi’l-İslâmî, Trc. Muhammed Ali Avni, Mısır: Mektebetü’s-Saade, 1948.
- ---------- Kürd ve Kürdistan Ünlüleri (Meşâhir-i Kurd u Kurdistan), 2. Baskı, Çev. M. Baban, M. Yağmur, S. Kutlay, Swedan: Apec & Öz-Ge Yayınları, 1998.
- Muhammed B. Hilal, Kitabü’r-Rebiʿ, Thk. İhsan Abbas, Beyrut: Darü’l-Arabi’l-İslamî, 1988.
- Nasır-I Hüsrev, Sefernâme, Arapçaya Çev. Yahya Haşap, Kahire: Heyetü’l-Mısriyeti’l-Amme li’l-Kitap, 1993.
- Özaydın, Abdulkerim; “Adudüddevle”, DİA, 1. Cilt. Ankara: TDV, 1988.
- Ripper, Thomas. Diyarbekir Merwanileri İslami Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı, Bahar Çev. Şahin Fırat, İstanbul: Avesta Yayınları, 2012.
- Er-Rüzraverî. Zeylü Kitâbü’t-Tecâribi’l-Ümem, Tsh. H. F. Amedroz, Mısır: Şirketü’t-Temedüni Es-Sınâiye, 1916.
- Sibṭ İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fi Târiḫi’l-Aʾyân, 1. Baskı, 1 Cilt. Thk. Muhammed Berekat&Kamil Muhammed el-Harrât&Ammar Ruhavî, Dimeşk: Darü’r-Risaleti’l-Alemiye, 2013.
- Taberî. Tariḫü’t-Taberî, 11 Cilt. Beyrut: Darü’t-Türâs, h. 1387.
- Taron, Stephanos von. Des Stephanos von Taron Armenische Geschichte, Leipzig: B. G. Teubner, 1907.
- Tufantoz, Abdurrahim. “Nasrüddevle”, DİA, 32 Cilt. Ankara: TDV, 2006.
- Umar, Bilge. Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1993.
- Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), 3. Baskı, Çev. Hrant D. Andreasyan, Ankara: TTK, 2000.
- Vasiliev, A.A. Bizans İmparatorluğu Tarihi, 1 Cilt. Arif Müfid Mansel Macmillan, Ankara: Maarif Matbaası 1943.
- Yaz, Arafat. Mervânî Emiri Nasrüddevle Ahmed ve Dönemi, Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
- Yûsuf, Abdurrakîb. Ed-Devletü’d-Dûstekiye fi Kürdistani’l-Vüstâ, 1 Cilt. Bağdat: Matbaatü’l-Livâ, 1. Baskı, 1972.
- Zonaras, Ioannes. Tarihlerin Özeti, Çev. Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008.
Öz
Bu çalışmamızda kaynaklardaki
bilgiler çerçevesinde Bâd b. Dûstek’in devlet kurma sürecini ele alınmıştır.
Bâd b. Dûstek’in hükümdarlıktan önceki dönemi hakkında pek az bilgi
bulunmaktadır. Var olan bilgiler düzensiz, birbiri ile çelişikli ve muğlaktır.
Bu karmaşık bilgiler test edilip Mervânî/Dûstekî Devleti’nin kuruluş süreci
anlaşılmaya çalışılmıştır. Bâd b. Dûstek’in 373/983 tarihinde adına bastığı
sikke ve diğer bazı kayıtlardan yola çıkılarak devletin bu tarihte kurulduğu
konusunda yaygın bir kanaat bulunmaktadır. Fakat bazı bilgiler Bâd’ın bu tarihten önce devlet kurduğu sonucunu
ortaya çıkarmaktadır. Bu çerçevede konu ele alınarak kayda geçen bilgilere göre
Bâd b. Dûstek’in kim olduğu, gücünün kaynağı, iktidar olma süreci ve bağımsız
bir devlet olma tarihi gibi soruların yanıtı bulunmaya gayret edilmiştir.
Bâd’ın hükümdar olmadan önceki zamanda yaşadığı bölge ile askeri faaliyetlerini
yürüttüğü kentlerin o dönemdeki durumları belirlenmiştir. 373/983 yılından önce
bölgede hâkim olan Bizans, Hamdani, Ermeni Presnslikleri ve Büveyhîlerin bu
dönemdeki faaliyetleri incelenerek konumuzla ilgili bilgilerle uyumlu olup
olmadığı belirlenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdulgani Efendi, (Abdulgani Fahri Bulduk). Mardin Tarihi, Haz. Burhan Zengin, GAP Ankara: Yayınları Kültür Dizisi 1, 1999.
- Abul-Farac, Gregory (Bar Hebraeus). Abu’l-Farac Tarihi, Çev. Ömer Riza Doğrul, c.1, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu 1999.
- Andreasyan, Hrant. Başkumandan Simbat Vakayinamesi (951-1334), Ankara: TTK Kütüphanesi Basılmamış Tercüme, 1946.
- El-Anṭakî, Yahya Said. Tariḫü’l-Anṭâki, Ömer Abdüsselam Et-Tedmürî (Thk.), Cerus Burs, Lübnan 1990.
- Baluken, Yusuf. “Mervânîler Devrinde Cizre”, Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre, (Uluslararası Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu), Ed. Nesim Doru, 55-65. İstanbul: Sanart Ajans, 2012.
- Biçer, Bekir “Selçuklular ve Kürtler”, The Journal of Academic Social Science Studies, 6/2, February 2013, 165-202.
- El-Ḥamevî, Yaḳût. Müʿcemü’l-Büldân, 1,7 Cilt, Darü’s-Sadr, Beyrut 1977.
- Honigmann, Ernst; Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, Çev. Fikret Işıltan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları Yanın No: 1528, 1970.
- İbn Ḫallikân. Vefâyâtü’l-Âyân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, 1-4 Cilt, Thk. İhsan Abbas, Beyrut: Darü’s-Sadr, 1977.
- İbn Ḫaldûn. Tariḫu İbn Ḫaldûn, 3-4 Cilt. Thk. Halil Şehade, Beyrut: Darü’l-Fikir, 2000.
- İbn Ḫurdâzbih, El-Mesâlîk ve’l-Memâlîk, Leiden: Beril Matbaası, 1889.
- İbn Miskeveyh. Ebu Ali Ahmed b. Muhammed b. Yakub. Tecâribü’l-Ümem ve Teʿâḳibü’l-Himem, 7, 3 Cilt. Baskı, Thk. Ebü’l-Kasım İmamî, Tahran: Dâr-ı Surûş 2000.
- İbnü’l-Esîr. İslâm Tarihi el-Kâmil fi’t-Târih Tercümesi, 8,9 Cilt. Çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bahar Yayınları, Bty.
- ---------- El-Kâmil fi’t-Tariḫ, Thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî, Beyrut: Darü’l-Kitâbü’l-Arabî, 1997.
- ---------- El-Lübâb fi Tehzîbi’l-Ensâb, 1 Cilt. Beyrut: Darü’s-Sadr, 1980.
- İbnü’l-Ezraḳ. Mervanî Kürtleri Tarihi 2. Baskı, Çev. Mehmet Emin Bozarslan, İstanbul: Koral Yayınevi, 1990.
- ---------- Târiḥü’l-Fâriḳî, Thk. Bedevi Abdullatif Aʿvad, Kahire: Hey’etü’l ‘Amme li Şuuni’l-Metabi’i’l-Emîriye, 1909.
- İbnü’l-Fuvaṭî. Mecmeüʿl-Âdâb fi Müʿcemi’l-Elḳâb, 6 Cilt. Thk. Muhammed Kazım, Tahran: Müssesetü’t-Tabâa ve’n-Neşr, h. 1416.
- İbnü’l-‘İmad El-Ḥanbelî. Şezerâtü’z-Zeheb fi Aḫbâri men Zeheb, 1. Baskı, 4-6 Cilt. Thk. Mahmut Arnavut, Beyrut-Dimeşk: Daru İbn Kesîr, 1986.
- El-İdrisî. Nüzhetü'l-Müştaḳ fi İḥtirâḳi'l-Âfâḳ, 1. Baskı, 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’s- Sikafetü’d-Diniye, 2002.
- Kaya, Abdullah. “Başlangıcından 1071’e Kadar Türklerin Anadolu’ya Akınları Hakkında Bir Değerlendirme”, Ekev Akademi Dergisi, 18/59, (Bahar 2104). 214-232
- Lowick, N. M. and J. E. Cribb, Coin Hoards, 5, London: Billing&Sons Limited, 1979.
- Mehmed Emin Zeki, Tarihu’d-Düveli’l-İmârâtü’l-Kürdiyye fi Ahdi’l-İslâmî, Trc. Muhammed Ali Avni, Mısır: Mektebetü’s-Saade, 1948.
- ---------- Kürd ve Kürdistan Ünlüleri (Meşâhir-i Kurd u Kurdistan), 2. Baskı, Çev. M. Baban, M. Yağmur, S. Kutlay, Swedan: Apec & Öz-Ge Yayınları, 1998.
- Muhammed B. Hilal, Kitabü’r-Rebiʿ, Thk. İhsan Abbas, Beyrut: Darü’l-Arabi’l-İslamî, 1988.
- Nasır-I Hüsrev, Sefernâme, Arapçaya Çev. Yahya Haşap, Kahire: Heyetü’l-Mısriyeti’l-Amme li’l-Kitap, 1993.
- Özaydın, Abdulkerim; “Adudüddevle”, DİA, 1. Cilt. Ankara: TDV, 1988.
- Ripper, Thomas. Diyarbekir Merwanileri İslami Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı, Bahar Çev. Şahin Fırat, İstanbul: Avesta Yayınları, 2012.
- Er-Rüzraverî. Zeylü Kitâbü’t-Tecâribi’l-Ümem, Tsh. H. F. Amedroz, Mısır: Şirketü’t-Temedüni Es-Sınâiye, 1916.
- Sibṭ İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fi Târiḫi’l-Aʾyân, 1. Baskı, 1 Cilt. Thk. Muhammed Berekat&Kamil Muhammed el-Harrât&Ammar Ruhavî, Dimeşk: Darü’r-Risaleti’l-Alemiye, 2013.
- Taberî. Tariḫü’t-Taberî, 11 Cilt. Beyrut: Darü’t-Türâs, h. 1387.
- Taron, Stephanos von. Des Stephanos von Taron Armenische Geschichte, Leipzig: B. G. Teubner, 1907.
- Tufantoz, Abdurrahim. “Nasrüddevle”, DİA, 32 Cilt. Ankara: TDV, 2006.
- Umar, Bilge. Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1993.
- Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), 3. Baskı, Çev. Hrant D. Andreasyan, Ankara: TTK, 2000.
- Vasiliev, A.A. Bizans İmparatorluğu Tarihi, 1 Cilt. Arif Müfid Mansel Macmillan, Ankara: Maarif Matbaası 1943.
- Yaz, Arafat. Mervânî Emiri Nasrüddevle Ahmed ve Dönemi, Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
- Yûsuf, Abdurrakîb. Ed-Devletü’d-Dûstekiye fi Kürdistani’l-Vüstâ, 1 Cilt. Bağdat: Matbaatü’l-Livâ, 1. Baskı, 1972.
- Zonaras, Ioannes. Tarihlerin Özeti, Çev. Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2008.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2019 |
| Kabul Tarihi | 21 Aralık 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 11 Sayı: 3 |
Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY-NC 4.0) ile lisanslanmıştır.
Derginin tüm içeriğine açık erişim sağlanmaktadır. Yayınlanan makaleler öncelikle İThenticate programında taranmaktadır.
Dergimizde
yayınlanan makalelerin sorumluluğu yazara ait olup, tüm telif hakları Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi’ne devrolunmuştur.