Araştırma Makalesi
Yıl 2021,
Sayı: 56, 91 - 106, 29.12.2021
Öz
Eski Halfeti merkezinde Osmanlı döneminden kalan başlıca vakıf eserlerden biri Birecik baraj gölü kıyısındaki Halfeti Ulu Camii’dir. Tanzimat döneminde Rumkale’nin harabe hale gelmesinden sonra Rumkale Kazası’nın merkezi Halfeti’ye taşındı. Aynı süreçte inşa edilen Ulu Cami, Halfeti kasabasının gelişiminde önemli bir yere sahip oldu. Merkez Camii de denilen yapı, Halfeti’de yapıldığı tespit edilen ilk camidir. Mevcut çalışmalarda caminin vakfiyesi ve camiye dair diğer arşiv kayıtları göz ardı edilmiştir. Yapının kitabesi kırık olduğundan inşa tarihi hakkında farklı değerlendirmeler yapılmıştır. Ancak Halfeti’nin tarihi ve mimarisi için önem arz eden bu vakıf eserin tam olarak ne zaman inşa edildiğini tespit etmeye ihtiyaç vardır. Bâni Latifzâde Mehmed Efendi’nin ve tamir kitabelerinde ismi geçen diğer kişilerin kim olduğu açığa çıkarılması gereken diğer hususlardır. Arşiv kayıtlarını esas alan bu çalışmanın amacı; Halfeti Ulu Camii’nin; bânisi, kitabeleri, onarımları, vakfiyeleri ve 19. yüzyıla ait fotoğrafları üzerinden Osmanlı dönemindeki tarihi sürecini etraflı şekilde ortaya koymaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- BOA, A.MKT.MVL. (Sadaret Mektubi Kalemi Meclisi Vala Evrakı), 118/2; 426/14.
- BOA, A.MKT.UM. (Sadaret Mektubi Kalemi Umumi), 271-42.
- BOA, DH. EUM. 4. ŞB. (Dahiliye Nezareti Emniyeti Umumiye Dördünce Şube), 17-17.
- BOA, DH. H. (Dahiliye Nezareti Hukuk Evrakı), 25-25.
- BOA, DH. MKT. (Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi), 1236/63; 214/28; 2685/33.
- BOA, DH. MTV. (Dahiliye Nezareti Mütenevvia Evrakı), 32-20-3.
- BOA, HAT. (Hatt-ı Hümayun), 503/24786; 629/31109.
- BOA, MVL. (Meclis-i Vala), 308/19; 758/43-3; 768/67.
- VGMA, VKF.AND.d. (Anadolu Vakfiye defterleri), 606, 608/1.
- BŞS. (Birecik Şeriyye Sicili) defter 425, 426, 431, 437.
- Akmeşe, M. Akan ve Ali İkinci (2019). “Kayıp Kentin Saklı Bitkisi Karagül”. I. Uluslararası Harran Multidisipliner Çalışmalar Kongresi 8-10 Mart 2019 Şanlıurfa. Ed. Hüseyin Eriş- Merve Kıdıryüz. Ankara: İksad Yayıınevi. 588-594.
- Alp, Suat (1999). “Merkez Cami”. Birecik, Halfeti, Suruç, Bozova İlçeleri ile Rumkale’deki Taşınmaz Kültür Varlıkları. Ed. Aynur Durukan. Ankara: Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı. 234-241. Binler, Hayati (2013). “Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Camilerin Şehir İçindeki Yeri ve Ehemmiyeti”. 1 Ulusal Cami Mimarisi Sempozyumu: Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde Çağdaş Tasarım ve Teknolojiler 2-5 Ekim 2012. 379-388.
- Gündüz, Sema (1999). “Halfeti ve Çevresi Tarihi”. Birecik, Halfeti, Suruç, Bozova İlçeleri ile Rumkale’deki Taşınmaz Kültür Varlıkları. Ed. Aynur Durukan. Ankara: Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı. 231-233.
- Honigmann, E (1964). “Rumkale”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 777-781.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer (2006). el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ahmed Cad. Kahire: Darü’l-hadis. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Fotoğraf 90434-0051.
- Karadeniz, H. Basri (1999). “XVI. Yüzyılda Rumkale”. Belleten, (XLII/234), 425-457.
- Karakaş, Mahmut (2001). Şanlıurfa ve İlçelerinde Kitabeler. Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Eğitim Müdürlüğü Yayınları.
- Köksel, Behiye (2019). “Halfeti ile İlgili Toponomik Efsaneler Üzerine Bir İnceleme”. Gaziantep Üniversitesi Ayıntab Araştırmaları Dergisi, (2/2), 50-60.
- Kürkçüoğlu, Cihat (2013). Şanlıurfa İli Camileri. Ankara: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları.
- Osmanlı Devlet Salnamesi, 1287/1870 (def‘a 25). İSAM Kütüphanesi.
- Taş, Yasin (2019). Osmanlı Döneminde Urfa’da Sosyal Hayat (Mahkeme Kayıtlarına Göre 1850-1900). İstanbul: Hiperyayın.
- TBMM Dilekçe Komisyonu Genel Kurul Karar Cetveli (2011). Sayı 14, https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/dilekce/belge/kararlar/d23/gkcetvel30.pdf (Erişim tarihi: 05.04.2021)
- Yılmaz, Ali (2000/01). “XVI. Yüzyılda Bir Güney-Doğu Anadolu Kasabası: Rumkale”. Türk Dünyası Araştırmaları. (124), 197-208.
Old Halfeti Ulu (Merkez) Mosque and its Patron Latifzade Mehmed Efendi According to Archive Documents
Öz
One of the main waqf works from the Ottoman period in the center of Old Halfeti is the Ulu Mosque on the shore of the Birecik dam lake. After the ruination of Rumkale during the Tanzimat period, the center of the Rumkale township was moved to Halfeti. The Ulu Mosque, which was built in the same period, had an important place in the development of the town. The building, also called the Merkez Mosque, is the first mosque to have been built in Halfeti. The current studies ignore the waqfiyya and other archive records of the mosque. Since the inscription of the building was broken, different evaluations were made about the date of construction. However, there is a need to determine exactly when this waqf work, which is important for the history and architecture of Halfeti, was built. The identity of the founder, Latifzâde Mehmed Efendi, and other people whose names are mentioned in the repair inscriptions are other matters that need to be revealed. The aim of this study based on archival records is to reveal the historical development of Halfeti Ulu Mosque throughout the Ottoman period in detail through its patron, inscriptions, repairs, endowments and 19th century photographs.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- BOA, A.MKT.MVL. (Sadaret Mektubi Kalemi Meclisi Vala Evrakı), 118/2; 426/14.
- BOA, A.MKT.UM. (Sadaret Mektubi Kalemi Umumi), 271-42.
- BOA, DH. EUM. 4. ŞB. (Dahiliye Nezareti Emniyeti Umumiye Dördünce Şube), 17-17.
- BOA, DH. H. (Dahiliye Nezareti Hukuk Evrakı), 25-25.
- BOA, DH. MKT. (Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi), 1236/63; 214/28; 2685/33.
- BOA, DH. MTV. (Dahiliye Nezareti Mütenevvia Evrakı), 32-20-3.
- BOA, HAT. (Hatt-ı Hümayun), 503/24786; 629/31109.
- BOA, MVL. (Meclis-i Vala), 308/19; 758/43-3; 768/67.
- VGMA, VKF.AND.d. (Anadolu Vakfiye defterleri), 606, 608/1.
- BŞS. (Birecik Şeriyye Sicili) defter 425, 426, 431, 437.
- Akmeşe, M. Akan ve Ali İkinci (2019). “Kayıp Kentin Saklı Bitkisi Karagül”. I. Uluslararası Harran Multidisipliner Çalışmalar Kongresi 8-10 Mart 2019 Şanlıurfa. Ed. Hüseyin Eriş- Merve Kıdıryüz. Ankara: İksad Yayıınevi. 588-594.
- Alp, Suat (1999). “Merkez Cami”. Birecik, Halfeti, Suruç, Bozova İlçeleri ile Rumkale’deki Taşınmaz Kültür Varlıkları. Ed. Aynur Durukan. Ankara: Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı. 234-241. Binler, Hayati (2013). “Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Camilerin Şehir İçindeki Yeri ve Ehemmiyeti”. 1 Ulusal Cami Mimarisi Sempozyumu: Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde Çağdaş Tasarım ve Teknolojiler 2-5 Ekim 2012. 379-388.
- Gündüz, Sema (1999). “Halfeti ve Çevresi Tarihi”. Birecik, Halfeti, Suruç, Bozova İlçeleri ile Rumkale’deki Taşınmaz Kültür Varlıkları. Ed. Aynur Durukan. Ankara: Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı. 231-233.
- Honigmann, E (1964). “Rumkale”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 777-781.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer (2006). el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ahmed Cad. Kahire: Darü’l-hadis. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Fotoğraf 90434-0051.
- Karadeniz, H. Basri (1999). “XVI. Yüzyılda Rumkale”. Belleten, (XLII/234), 425-457.
- Karakaş, Mahmut (2001). Şanlıurfa ve İlçelerinde Kitabeler. Şanlıurfa: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Eğitim Müdürlüğü Yayınları.
- Köksel, Behiye (2019). “Halfeti ile İlgili Toponomik Efsaneler Üzerine Bir İnceleme”. Gaziantep Üniversitesi Ayıntab Araştırmaları Dergisi, (2/2), 50-60.
- Kürkçüoğlu, Cihat (2013). Şanlıurfa İli Camileri. Ankara: Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları.
- Osmanlı Devlet Salnamesi, 1287/1870 (def‘a 25). İSAM Kütüphanesi.
- Taş, Yasin (2019). Osmanlı Döneminde Urfa’da Sosyal Hayat (Mahkeme Kayıtlarına Göre 1850-1900). İstanbul: Hiperyayın.
- TBMM Dilekçe Komisyonu Genel Kurul Karar Cetveli (2011). Sayı 14, https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/dilekce/belge/kararlar/d23/gkcetvel30.pdf (Erişim tarihi: 05.04.2021)
- Yılmaz, Ali (2000/01). “XVI. Yüzyılda Bir Güney-Doğu Anadolu Kasabası: Rumkale”. Türk Dünyası Araştırmaları. (124), 197-208.
Toplam 23 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Aralık 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 5 Nisan 2021 |
| Kabul Tarihi | 19 Ağustos 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021 Sayı: 56 |
- Makale Dosyaları
Yayın talebiyle Vakıflar Dergisi’ne gönderilen makaleler Yayın Kurulu tarafından ön incelemeye tabi tutulur ve uygun bulunan makaleler incelenmek üzere çift kör hakem sistemiyle alanında uzman en az iki akademisyene gönderilir. Hakem raporları ve Yayın Kurulu kararı ile Vakıflar Dergisi'nde yayımlanması kabul edilen yazıların telif hakkı Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne devredilmiş sayılır, yayınlanan makalelere ilgili mevzuat gereği telif ücreti ödenir.